3. Η συνεργατική μάθηση στις Φυσικές Επιστήμες

Από τη δεκαετία του ‘80 η έννοια της συνεργατικής μάθησης επανέρχεται στο προσκήνιο ως πρόταση με σαφή θεωρητική υποδομή και ερευνητική στήριξη Κύριο στοιχείο είναι η χρήση της ομάδας για τη των διδακτικών και των μαθησιακών δραστηριοτήτων στο πλαίσιο των συνεργατικών σχέσεων. Στόχος της προσέγγισης αυτής είναι η προώθηση της ατομικής μάθησης, καθώς καθώς και η συμβολή της στη μάθηση των υπολοίπων μελών της ομάδας. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει και η σημασία του παράγοντα της κοινωνικοποίησης των μαθητών όπου στα πλαίσια αυτά γίνεται καλύτερα.

Συνεργατικού τύπου προσεγγίσεις άρχισαν να εφαρμόζονται στη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών μόλις στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Η εφαρμογή τους στο μάθημα των Φυσικών Επιστημών βασίζεται σε σύγχρονες επιστημολογικές θέσεις που εκπορεύονται από το χώρο του εποικοδομισμού, της αντίληψης για την εγκατεστημένη μάθηση (situated learning), αλλά και της κοινωνικοπολιτισμικής θεώρησης για τη γνώση.

Στις μέρες μας το μοντέλο της ομαδοσυνεργατικής μάθησης έχει λάβει τη μορφή οργανωμένου παιδαγωγικού κινήματος που οδηγεί σε καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα. Μεγάλος αριθμός ερευνών καθώς και ερευνών μετα-ανάλυσης έχει δείξει ότι συστηματική χρήση της ομαδοσυνεργατικής μάθησης εξασφαλίζει υψηλότερες μαθησιακές επιδόσεις ιδιαίτερα σε απαιτητικά μαθήματα όπως αυτό των Φυσικών Επιστημών, ευνοεί την ανάπτυξη της σκέψης και της κοινωνικότητας των παιδιών, κινητοποιεί και ενεργοποιεί τους μαθητές, προάγει την κατανόηση και την εμπέδωση της γνώσης. Στο επίπεδο της τάξης η λέξη «επικοινωνία» σημαίνει μοιράζομαι τις ιδέες μου με άλλους. Η κοινωνική διαδικασία της συζήτησης και του διαλόγου ενεργεί ως καταλύτης για τη σκέψη. Η ομάδα είναι ο μηχανισμός για συνεργατική και συναδελφική μάθηση και εξασφαλίζει την εξερεύνηση, την κατανόηση και την επίδραση πάνω στις ιδέες των μελών για μια συγκεκριμένη έννοια των Φυσικών Επιστημών. Αυτού του είδους η διδασκαλία, έρχεται σε αντίθεση με τη δασκαλοκεντρική διδασκαλία, στην οποία οι μαθητές ακούν παθητικά τις εξηγήσεις του δασκάλου, αντιδρούν στα ερεθίσματα που τους προσφέρονται και αναπτύσσουν ικανότητες και δεξιότητες με προκαταβολικά δομημένες διαδικασίες. Η ομαδική συνεργασία δημιουργεί μια αναπτυξιακή δυναμική που επιτρέπει στα μέλη της ομάδας να ξεπεράσουν τα ατομικά τους όρια σκέψης και πράξης που κανένα από τα μέλη δε θα μπορούσε ατομικά, εκτός ομάδας να αναπτύξει.

Πρώτος και κύριος στόχος της συνεργατικής μάθησης στο μάθημα των Φυσικών Επιστημών είναι να εμπλέξει ενεργά τους μαθητές στη μαθησιακή διαδικασία. Οποιοδήποτε μαθησιακό έργο κι αν δοθεί στους μαθητές, μια ερώτηση, ένα πρόβλημα, ένα πείραμα θα πρέπει να ακολουθήσει μια συλλογική διερευνητική δραστηριότητα. Θα χρειαστεί τα μέλη της ομάδας να επικοινωνήσουν, να μοιραστούν ιδέες, απόψεις, πληροφορίες, να μελετήσουν τα δεδομένα και να πάρουν αποφάσεις ή να καταλήξουν σε συμπεράσματα και τελικά να παρουσιάσουν τη δουλειά τους στην ολομέλεια της τάξης. Επίσης, η συνεργατική μάθηση στο μάθημα των Φυσικών Επιστημών εξασφαλίζει αυθεντικές συνθήκες εξοικείωσης των μαθητών στην επιστημονική νοοτροπία, δημιουργεί το ιδανικό περιβάλλον για άσκηση των μαθητών στις επιστημονικές διαδικασίες και εξασφαλίζει με φυσικό και αβίαστο τρόπο την ενεργό συμμετοχή και αυτενέργειά τους.

Μια σύντομη ματιά στα περιεχόμενα των επιστημονικών περιοδικών δείχνει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο τη συνεργατική φύση τις επιστημονικής μεθοδολογίας αφού οι επιστημονικές εργασίες αποτελούν συλλογικές στη συντριπτική τους πλειοψηφία προσπάθειες. Επιπρόσθετα σε τάξεις όπου διδάσκονται οι Φυσικές Επιστήμες με προσεγγίσεις που χρησιμοποιούν υλικά και ενθαρρύνουν την πρακτική εργασία είναι απαραίτητη η συνεργασία των μαθητών ανά ζεύγη ή σε μικρές ομάδες. Η συνεργατική φύση της επιστημονικής και της τεχνολογικής εργασίας θα πρέπει να ενδυναμώνεται από συχνές συλλογικές δραστηριότητες στην τάξη. Οι επιστήμονες εργάζονται κυρίως σε ομάδες και πολύ λιγότερο σε απομόνωση.

Αν υπάρχει ένα συμπέρασμα που υποστηρίζεται από ιστορικές και κοινωνικές μελέτες των Φυσικών Επιστημών, αυτό είναι ότι οι μηχανισμοί με τους οποίους τίθενται, κρίνονται και τροποποιούνται οι επιστημονικές απόψεις, είναι πολύ σημαντικοί για αυτό που «θεωρείται» ως γνώση σε οποιοδήποτε δεδομένο χρόνο, και ότι γενικά ανάλογα με το βαθμό στον οποίο οι ερευνητές των Φυσικών Επιστημών υποβάλλουν τους εαυτούς τους σε τέτοιες διαδικασίες, βελτιώνονται και οι συνθήκες κατανόησης που προκύπτουν. Από τις παραπάνω επιστημολογικές θέσεις αντλούμε συμπεράσματα που επηρεάζουν τη Διδακτική των Φυσικών Επιστημών, τους σκοπούς της εκπαίδευσης των Φυσικών Επιστημών και μας οδηγούν στην επανεξέταση του κοινωνικού χαρακτήρα της μάθησης στις Φυσικές Επιστήμες.

Αυτό σημαίνει, πως οι μαθητές θα πρέπει να βιώνουν αντίστοιχες εμπειρίες υιοθετώντας υπεύθυνη στάση όχι μόνο για τη δική τους μάθηση αλλά και για τη μάθηση των συμμαθητών τους.. Στη διαδικασία οικοδόμησης κοινών νοημάτων, οι μαθητές της ομάδας θα πρέπει συχνά να αλληλοενημερώνονται για τις διαδικασίες και τα νοήματα, να επιχειρηματολογούν με βάση τα δεδομένα, και να αξιολογούν την πρόοδο των εργασιών τους όπως ακριβώς κάνουν και οι επιστήμονες. Γνωρίζουμε, ότι για τους περισσότερους μαθητές όλων των ηλικιών, οι ευκαιρίες αλληλεπίδρασης με συνομηλίκους τους αποτελούν μια ισχυρή επιρροή εντός και εκτός της τάξης. Αν αυτό αποτελεί μια πραγματικότητα για τους επιστήμονες, γιατί να μην ισχύει και για όσους μαθαίνουν Φυσικές Επιστήμες; Ένα από τα κύρια επιχειρήματα για την ομαδοσυνεργατική μάθηση είναι ότι οι μαθητές προσελκύονται από τις ομαδικές μαθησιακές δραστηριότητες, διότι αυτές παρέχουν μια ευκαιρία για κοινωνική αλληλεπίδραση και αποδίδουν αξία στην ίδια την μαθησιακή δραστηριότητα. Οι μαθητές που πρόκειται να συμμετάσχουν και να εκτιμήσουν τέτοιες διαδικασίες, ωφελούνται έτσι όχι μόνο με το να έχουν πιο ορθές πεποιθήσεις αλλά με το να έχουν μια πιο ακριβή κατανόηση για το πως προκύπτει η επιστημονική γνώση. Επιπλέον, συμμετέχοντας και εκτιμώντας τέτοιες διαδικασίες, οι μαθητές επίσης αποκτούν ένα τρόπο αλληλεπίδρασης που στηρίζεται στην ανταλλαγή λογικών, τεκμηριωμένων επιχειρημάτων). Πρόσφατες έρευνες δείχνουν πως οι μαθητές γενικά πιστεύουν ότι η γνώση των Φυσικών Επιστημών είναι περισσότερο «στατική», ή καθιερωμένη, παρά «δυναμική» ή προοδευτική και ανοικτή σε. Αυτό σημαίνει πως η χρήση της συνεργατικής μάθησης στο μάθημα των Φυσικών Επιστημών μπορεί να εμπεδώνει βιωματικά στους μαθητές τις στάσεις και τις αντιλήψεις της σύγχρονης Επιστημολογίας των Φυσικών Επιστημών, σύμφωνα με τις οποίες η επιστημονική γνώση είναι επινοημένη και κατασκευασμένη μέσα από διαδικασίες διαπραγμάτευσης των απόψεων των μελών της επιστημονικής κοινότητας